Środowisko geograficzne
    Dawny powiat sochaczewski obejmował tereny “dorzecza dolnego biegu Bzury i część nadwiślańską”.
mapa powiatu sochaczewskiego /po reformie z 1867 roku/.
Omawiany obszar stanowi drobną część wielkiego makroregionu nizin środkowej Polski, zwanego od dawna obrazowo “krainą wielkich dolin”. Obejmuje tereny Niziny Mazowieckiej: Równiny Błońsko - Łowickiej oraz Kotliny Warszawskiej.
Podstawowe znaczenie dla budowy geologicznej i rzeźby współczesnej powierzchni ma okres czwartorzędowy, w tym głównie odeszły w przeszłość, plejstoceński. Cztery lądolody pozostawiły pokrywy gliniaste i żwirowo - gliniaste o miąższości do 70 metrów. Podstawowe rysy obecnej rzeźby ukształtowały się w okresie zlodowacenia środkowopolskiego. Lądolód powodował zahamowanie odpływu wód ku północy. Powstawały wówczas ogromne zbiorniki wodne, zwane zastoiskami, w których gromadziły się iły warstwowe. Na Mazowszu zastoiska nawiązywały przede wszystkim do głównej osi odpływu wód, jaką była dolina Wisły. W ślad za ustępującym lodowcem rzeki przełamywały się zgodnie z nachyleniem terenu przez utworzone moreny ku północy.Pod koniec zlodowacenia północnopolskiego duże ilości piasków złożone w Kotlinie Warszawskiej i Równinie Błońsko - Łowickiej stały się źródłem rozwoju wydm. Wiatry zachodnie w warunkach chłodnego i suchego klimatu przynosiły wielkie ilości piasków i tworzyły wydmy. Największe ich nagromadzenie występuje w Puszczy Kampinoskiej, w rejonie Łowicza i Sochaczewa.
Równina Łowicko - Błońska jest najmłodszą i najgłębiej wciętą pradoliny Wisły. Obszar ten jest zarazem jednym z najbardziej płaskich w Polsce. Jest to równina pochylająca się nie ku Wiśle lecz ku Bzurze. Znaczną jej część zajmuje Puszcza Kampinoska - typowy obszar pradolinny. Płynęła tutaj równoleżnikowo olbrzymia pra-Wisła o szerokości 18 km. Jej łachy piaszczyste to obecne pasy wydmowe a nurty - pasy bagienne.
Opisywane tereny Kotliny Warszawskiej i Równiny Łowicko - Błońskiej są położone na wysokości od 105 metrów npm do 65 metrów przy ujściu Bzury do Wisły. Są obszarami płaskimi przecięte Bzurą i jej dopływami, przy których występują tereny zabagnione.
Jeszcze w XIII wieku rozciągała się tu olbrzymia puszcza. “W dawniejszych wiekach sięgała ona pod samą Warszawę, obejmując połowę dzisiejszego powiatu warszawskiego, połowę sochaczewskiego i część błońskiego ... Warszawa, Błonie i Sochaczew leżały na jej krańcach.
Dookoła ośrodków osadniczych, znajdujących się na skraju lasu, rozrastały się śródleśne polany. Obecnie Puszcza Kampinoska porasta jedynie północno-wschodnią część tego regionu. Puszcza Kampinoska leży w Kotlinie Warszawskiej, w części którą cechuje najmniejszy opad roczny - poniżej 550 mm, a okres wegetacyjny trwa od 200 do 210 dni. Pokrywa śnieżna utrzymuje się około 50 dni w roku. Mikroklimat samej puszczy jest odmienny od obszarów przyległych. Ciągi leśne sprzyjają utrzymywaniu chłodnych bądź ciepłych mas powietrza. Powodują mniejsze odczuwanie wiatru, w wyniku czego występuje większa liczba dni z ciszą. Mgły wiosenne i jesienne są częstym zjawiskiem, szczególnie nad niżej położonymi terenami bagiennymi. Temperatura wykazuje duże zróżnicowanie na bagnach i wydmach. Naga powierzchnia piasków nagrzewa się w dzień nawet do 60 C, nocą spada do 10 C. Równocześnie nad bagnami odczuwalne jest wilgotne, orzeźwiające powietrze.
kompleksy leśne w XVI wieku.
Lustratorzy XVII wieczni opisują ogólnikowo lasy należące do dóbr kampinoskich: “Puszcza jest do tej wsi należąca, w której jest w objazd circiter mil 4. W tej są różne drzewa do budynku zgodne, także dębina, klenina etc.”.
Lustracja z 1789 opisuje te same lasy już bardziej szczegółowo: “Ta puszcza jest rozległa na mil kilka wzdłuż i wszerz. W niej drzewa sosnowego na budowę zdatnego niewiele, i to rzadko znajduje się. Młodzież tylko piękna rośnie (...) Znajduje się miejscami dębina oraz drzewo leszne, na palenie popiołów zdatne(...) Olszyny na błotach wiele rośnie, która przez zbytnią gęstość psuje się na pniu (...).
Na zachód od ujścia Bzury znajduje się Puszcza Młodzieska. Ma charakter boru sosnowego, ale z partiami lasu mieszanego. W przeszłości była bardziej rozległa, Opis jej możemy znaleźć w lustracji szesnastowiecznej:
“Jest w niej drzewo rozliczne, wielkie, sośnina do budowania i do barci godna; są też w tej puszczy lasy wielkie: jest dębina wielka, jesienina, brześcina, klenina, leszczyna, olszyna wielka i inszego drzewa godnego dosyć”
Równinę Błońsko - Łowicką cechuje niski poziom roczny opadów, gdyż około 550 mm rocznie, co oznacza częsty deficyt wody w glebie na skutek parowania i odpływu powierzchniowego i wgłębnego. Średnia temperatura roczna wynosi 7-8 stopni C, przy czym miesiącem najzimniejszym jest luty (-3,5 stopni C), najcieplejszym lipiec (18 stopni C). W związku z czym obszar należy zaliczyć do najcieplejszych w kraju. Cechuje go ponadto małe zachmurzenie i duża ilość dni pogodnych.
Powstanie i rozwój sieci rzecznej wiąże się z wydarzeniami w końcu ery mezozoicznej. Osią układu jest równoleżnikowa, rozległa forma pradoliny warszawsko - berlińskiej. Obniżenie to wykorzystała Bzura począwszy od Łęczycy, skończywszy przy ujściu do Wisły. Z początków XIX wieku zachował się następujący opis rzeki:
“Brzegi jej najpiękniejsze, wody czyste jak kropla rosy lub łza dziecięca. (...) Na rzece jest jeszcze naturalna wysepka, o prześlicznym położeniu, gdyż o parę kroków wpada w Bzurę inna rzeka, niewielka, ale tak bystra i niebaczna, że często własne swe brzegi nurtuje. Kolor jej wód zupełnie odmienny od wód Bzury czyni widocznym ich mieszanie się, bawiąc spostrzegaczów przechodnich”.
Bzura wypływa z północnej części Garbu Łódzkiego, w lesie łagiewnickim, na wysokości 235 metrów npm. Łącznie ma długość 166 km. Gęstość sieci rzecznej w części lewej dorzecza Bzury jest bardzo mała. Największe jej dopływy to Słudwia i Lutomia. W prawej części dorzecza gęstość sieci jest znacznie większa. Obok największych rzek do których należy Mroga z Mrożycą, Skierniewka, Rawka, Pisia - Gągolina, Utrata, spływa tu szereg mniejszych strumieni. W dynamice spływu wód powierzchniowych można wyróżnić kilka charakterystycznych okresów: Gleby stanowią wierzchnią część skorupy ziemskiej ukształtowaną w wyniku działania klimatu, stosunków wodnych, podłoża mineralnego, typu roślinności. Na omawianym obszarze występuje pięć klas gleb, w obrębie których spotyka się pokrewne genetycznie typy gleb. Są to klasy ziem brunatnoziemnych, bielicowych, czarnoziemnych, pobagiennych i napływowych. Największy obszar zajmuje klasa gleb brunatnoziemnych, przy czym większość stanowią wytworzone z glin i piasków gliniastych. Gleby rozwinęły się w ciepłym i wilgotnym klimacie na osadach polodowcowych. Warunki sprzyjały wietrzeniu i uwalnianiu z minerałów związków żelaza, które z próchnicą nadawały brunatne zabarwienie. W okresie subatlantyckim, w związku z oziębieniem klimatu, inwazją drzew iglastych, nastąpiło wymywanie i bielicowanie gleb brunatnych stąd gleby brunatne wyługowane oraz płowe. Typ gleb brunatnych właściwych zajmuje niewielkie powierzchnie głównie przy ujściu Bzury do Wisły. Powstały one na podłożu skał bogatych w wapń i krzemiany. Gleby płowe i brunatne wyługowane rozwinęły się na glinach zwałowych odgórnie odwapnionych - okolice Sochaczewa, piaskach słabogliniastych i gliniastych - okolice Chodakowa. Czarne ziemie są najlepiej rozwinięte w Kotlinie Warszawskiej: są to przede wszystkim ziemie błońsko - sochaczewskie, posiadające poziom próchniczy do głębokości 1 metra. Klasa gleb pobagiennych jest reprezentowana głównie przez typ gleby murszowej i glejowej. Są to gleby, w których proces bagienny uległ naturalnemu lub sztucznemu przerwaniu na skutek obniżenia poziomu wody gruntowej. W obrębie tych gleb poziom wody gruntowej podlega dużym, sezonowym wahaniom i dlatego gleby są użytkowane głównie przez łąki. Zajmują one dna dolin: Bzury, Suchej i Pisi. Ostatnią klasę - gleby napływowe - stanowią mady rzeczne ciągnące się wąskimi pasami wzdłuż dolin rzecznychoraz pyłowo-ilaste-iglaste w dolinach Bzury. Pod względem przydatności rolniczej występują na opisywanym terenie przede wszystkim gleby klasy drugiej - kompleks żytni bardzo dobry (czarne i szare ziemie oraz brunatne). Jedynie północną i północno-wschodnią część tego obszaru pokrywają gleby klas 5-7 (kompleks żytni dobry, żytni słaby oraz kompleks żytnio-łubinowy) oraz lasy.
W ciągu wieków zmieniła się naturalna szata roślinna. Tereny te szczyciły się kompleksami lasów “nie znających radła i lemiesza”. Z masywów leśnych pozostały dziś jedynie fragmenty o charakterze mieszanym i iglastym. Występują głównie sosny, buki, dęby i lipy drobnolistne. W dolinach rzek i rzeczek pozostały resztki lasów olszowych, spotyka się wierzby, czeremchę i kruszynę. W skład runa wchodzą wrzos, paprocie i mchy.
Najbardziej bogata flora występuje na terenach Puszczy Kampinoskiej. Na wydmach wszechwładnie panuje bór sosnowy. Niektóre z nich osiągają wiek 230 lat i 28 metrów wysokości. Prócz sosny występują w najwyższym piętrze także dęby - szypułkowy w miejscach wilgotnych i bezszypułkowy w bardziej suchych - oraz brzoza brodawkowa i omszona, osika i grab. W niższym piętrze i podszyciu boru sosnowego występuje sosna, dąb, grab, trzmielina, kruszyna, jałowiec. W zagłębieniach wydmowych oraz w pobliżu bagien podszycie, dzięki dużemu nawilgoceniu, jest najbogatsze. Najczęściej występuje bór sosnowy z jałowcem w podszyciu. W runie dojrzałego boru sosnowego panuje mszar. W wilgotniejszych zagłębieniach międzywydmowych lub na terenach bardziej suchych - w borze występuje runo czernicowe, w którym króluje borówka czernica zwana czasem “czarną jagodą”. Bagna puszczańskie zajmują teren dawnych nurtów pra-Wisły i są siedliskiem roślinności: zrazu wodnej, potem przybrzeżno-błotnej, następnie łąk turzycowych, wierzbniaków i wreszcie lasu olszowego. Z rozkładających się na bagnach źdźbeł traw, z liści i powalonych wiekiem pni drzew, powstawały pokłady torfu, z czasem teren powoli wysychał, a na bagna wkraczał las mieszany. Na bagnach występuje las olszowo-brzozowy, czasem z domieszką jesionu. Jest to tzw. ols o charakterystycznych kępach - olszach rosnących na wysokich szczudłowatych korzeniach.
Świat zwierząt występujący na terenie Puszczy Kampinoskiej jest niezwykle bogaty. Zwierzyna utrzymuje się głównie na podmokłych olsach, gdyż jest tam najmniej niepokojona. Często wybiera podszyty starodrzew sosnowy. Z grubej zwierzyny występują łosie, skądinąd herbowe zwierze Kampinoskiego Parku Narodowego. Wymienić należy również dziki, których obecność jest niezwykle pożyteczna: spulchniają glebę, tępią owady szkodliwe dla lasu. Liczne są sarny, borsuki, zające. Żyją też w puszczy króliki, wiewiórki, łasice, kuny, tchórze, orzesznice i ryjówki, ostatnio także jelenie. Puszcza jest prawdziwym królestwem ptaków. Bagna zamieszkują żurawie, czaple siwe i czarne bociany. Gnieżdżą się tutaj prawie wszystkie występujące w Polsce ptaki drapieżne z wyjątkiem orłów: rzadki sokół wędrowny, sowa błotna i gadożer. Pośród błot i rozlewisk przebywa wiele gatunków ptactwa błotnego. Z płazów znajduje się tu jedno z nielicznych w kraju stanowisk ropuchy paskówki. Z gadów liczne są zaskrońce, żmija (także w odmianie czarnej), gniewosz i padalec. Z około 5 tysięcy gatunków zwierząt występujących w puszczy ponad 4 tysiące stanowią owady, tj. biegacze, mrówki, pajęczaki, ponadto zwracają uwagę liczne mrowiska - około 3 tysięcy.
Podsumowując należy podkreślić, że opisywany region należy do obszarów sprzyjających osadnictwu. Wiąże się to z wieloma korzystnymi czynnikami: położeniem nad rzekami Wisłą i Bzurą, dość łagodnym, ciepłym klimatem oraz nizinnym ukształtowaniem powierzchni umożliwiającym prowadzenie gospodarki rolnej. Sprzyjały osadnictwu gleby o dobrej przydatności rolniczej głównie brunatnoziemne umożliwiające uprawę rożnorodnych roślin, a co za tym idzie również hodowlę zwierząt. Jedynie północno-wschodnią część opisywanego obszaru stanowiły nieprzebyte tereny puszczańskie. Główną oś osadniczą stanowiła Bzura, przy której powstawały pierwsze osady, później zamieszkiwano także ziemie położone dalej. Istotnym czynnikiem, o którym nie wolno zapominać było dogodne położenie na trasie w kierunku wschód-zachód tzn. na drodze prowadzącej z Rusi do Poznania oraz o kierunku północ-południe na szlaku z Kalisza do Prus. Ilustruje to poniższa mapka.
ważniejsze drogi na w XVI wieku.
Było to ważne z tego względu, iż nadwyżki produkcyjne mogły być łatwo zbywane, jeśli nawet nie znalazły nabywcy na rynku lokalnym.
Moim zdaniem najistotniejszymi jednak czynnikami w rozwoju osadnictwa były urodzajne gleby oraz korzystne położenie komunikacyjne. Uprawa roli stanowiąca podstawę rozwoju folwarków mogła zaistnieć na żyznych gruntach, a takich w opisywanym regionie nie brakowało. Sochaczew stanowiący centrum ziemi, później powiatu leżał na skrzyżowaniu szlaków handlowych. Tu krzyżowały się drogi, zarówno w kierunku południkowym, jak i równoleżnikowym.
O znaczeniu szlaków, świadczyć może także wybudowanie w Sochaczewie stałego mostu na Bzurze. Nie można zapominać również o rzece Bzurze pełniącej rolę komunikacyjną, którą spławiano towary do Wisły, nią do Gdańska. Zespół tych korzystnych czynników powodował postęp osadniczy począwszy od powstania państwowości aż do wieku XVII. Przerwany przez wydarzenia polityczne w stuleciu XVII i XVIII z nowym nasileniem trwa po dzień dzisiejszy
Sochaczew i okolice - obraz współczesny.

Strona Główna